ASPASİA: Tarihten Silinen Kadın Filozof

ASPASİA

MÖ 5. yüzyılda (yaklaşık MÖ 470–410) Atina’da yaşamış ve en çok devlet adamı Perikles ile olan ilişkisiyle tanınan bir entelektüeldi. Kimileri onu yalnızca kadın olduğu için ciddiye almamış, etkisini küçümsemiştir. Komedya yazarı Aristophanes, onu Atina’daki erkek egemenliğine karşı bir tehdit olarak görmüş ve yalnızca “Perikles’i baştan çıkaran kadın” olarak tasvir etmiştir. Aspasia’nın hem kadın olması hem de Miletli bir göçmen olması onu Aristophanes gibi yazarlar için hedef hâline getirmiştir. Eserlerinde doğrudan onun adını anmasa da, “kışkırtıcı” ve “savaşın sebebi” olarak betimlediği kadın karakterler aracılığıyla onu aşağılamıştır.

Aristophanes yaklaşık 2.400 yıl önce yaşamış olmasına rağmen, düşünce yapısı bir şekilde hâlâ yaşamaya devam ediyor. Onun tavırlarını ve bakış açılarını günümüz toplumlarında da görmek mümkün. Erkek egemenliğini sorgulamayan, hatta bu sistemden faydalandığı için değişimi reddedenlerin varlığı, bize yalnızca o dönemin ruhunu anlatmakla kalmıyor; adeta o yıllara geri götürüyor.

Aspasia: Sokrates ve Etkilediği Diğer İsimler

Aspasia’nın günümüze ulaşmış yazılı eserleri bulunmasa da, bazı düşünürlerin onun hakkındaki görüşleri ve eserlerinde ondan bahsediliş şekli, Aspasia’nın önemli bir entelektüel figür olduğunu gösteriyor.

Platon’un Meneksenos diyalogunda Sokrates’in Aspasia’dan öğrendiğine dair işaretler bulabiliriz. Sokrates, cenaze konuşmasında “Bu sözleri Aspasia’dan öğrendim.” der. Cicero, De Inventione adlı eserinde Aspasia’dan hitabet ustalarından biri olarak söz eder ve onu bir retorik öğretmeni olarak kabul eder. Sokrates’in öğrencisi ve onu tanıtan önemli isimlerden biri olan tarihçi Ksenophon (Xenophon), Oeconomicus ve Memorabilia adlı eserlerinde Aspasia’nın kadınlara danışmanlık yaptığından bahseder. Onun betimlemelerinde Aspasia, bilgili bir figür ve öğretmendir.

Antik Yunan kültürü ve literatürü açısından önemli bir kaynak olan yazar Athenaeus, Deipnosophistae (Bilgeler Sofrası) adlı eserinde Aspasia’nın zekâsına dikkat çeker ve bilgeliğini över. Ona göre Aspasia, yüksek hitabet yeteneğine sahip, kültürel bir figürdür.

Aspasia, yalnızca felsefi alanda değil, siyasal alanda da etkili olmuştur. Perikles’i ve dolayısıyla Atina siyasetini büyük ölçüde etkilemiştir. Modern tarihçiler için önemli bir ikincil kaynak olan Plutarkhos, Perikles’in Hayatı (Life of Pericles) adlı biyografisinde, Aspasia’nın evinde entelektüel toplantıların yapıldığını ve Sokrates gibi önemli isimlerle görüşmelerin gerçekleştiğini anlatır. Hatta eserde, Perikles’in sık sık Aspasia’nın zekâsına danışmak için onu ziyaret ettiği de vurgulanır.

Önemli figürlerin kaynaklarına bakıldığında, Aspasia’nın yalnızca Perikles’in partneri değil, aynı zamanda pek çok düşünürü etkileyen bir filozof ve dolaylı yoldan siyaseti şekillendiren bir figür olduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır.

Aspasia’nın Tarihten Silinmesi

Toplumsal cinsiyet normları, Aristophanes gibi figürlerin onu küçümseyerek ya da çarpıtarak tanıtması, kadın olması nedeniyle hakkında yeterince araştırma yapılmaması gibi nedenler, Aspasia’nın hak ettiği ilgiyi görememesini açıklamaktadır. Tıpkı birçok kadının başına geldiği gibi, Aspasia da cinsiyeti yüzünden değer görmemiş ve önemi yalnızca pek az kişi tarafından anlaşılmıştır.

Bunu değiştirmek bizim elimizde. İçinde bulunduğumuz küresel toplumu anlamak, ataerkil sistemi sorgulamak ve bu sistemin bizden neleri, kimleri aldığını fark etmek için daima kendimizi geliştirmeli; görülmeyeni görünür kılmalıyız.

“Daha çok kız kardeşimin yükseklere kanat çırpmasını istiyorum. Zira özgürlük, hiçbir zaman kadınların kolay elde edebildiği bir şey olmadı.”

— Ursula K. Le Guin