Küçük "Wechselbalg" Zaches

E.T.A Hoffmann'ın 1819'da yayımlanan Küçük Zaches Namıdiğer Zinnober adlı masalı, o dönemin romantik özelliklerini barındırıyor. Hoffmann masalında; büyüyü, perileri, aşkı ve aydınlanmacı aklı mizahi bir dille anlatıyor. Saf bir iyiliğin kötü bir kalbe düşüp verilen şansın hor kullanılmasını konu alan bu masalı inceleyelim.

Masal, aydınlanmanın etkisiyle, sihrin yasaklanıp neredeyse tüm perilerin Cinnistan'a yollandığı bir ülkede geçiyor. Bu yasaktan sıyrılmış olan Rosabelverde isimli bir peri bir gün ormanda yorgun düşmüş bir kadın görüyor. Yüreği tamamen saf olan peri, kadını iyileştirdikten sonra yalnız olmadığını ve kadının hilkat garibesine (wechselbalg) benzeyen bir oğlu olduğunu fark ediyor. Dış görünüşünden dolayı öz annesinin bile istemediği Zaches isimli bu çocuğu altın tarağıyla taradıktan sonra diğer insanların çocuğa bakışı değişiyor. Ancak Zaches bu iyiliği, kendi çıkarları için kötü amaçlarla kullanıyor. Zaches'ın güzelliğine dayanamayıp bir rahip onu annesinden alıyor ve kendi büyütüyor. Artık üniversiteye gitme yaşına gelen Zaches ya da yeni ismiyle Zinnober, bir gün Balthasar ve arkadaşı Fabian ile karşılaşıyor. Zinnober'in görünüşüyle dalga geçen bu ikili akşam profesörlerinin evinde tekrar karşılaşıyor. Ancak değişen bir şey oluyor. Fabian, Zinnober'in büyüsüne kapılmaya başlarken, Balthasar onu taklit eden Zinnober'den nefret etmeye başlıyor. Ayrıca Zinnober, Balthasar'ın sevdiği kız olan Candida'yı da etkilemeyi başarınca Balthasar, bu hilkat garibesinin sırrını ortaya çıkarmaya ant içiyor.

Büyü, doğa, aşk, ahlak gibi ögeleri barındıran bu masal romantik dönemi tamamiyle yansıtıyor. 143 sayfa ile tek oturuşta bitirelebilecek akıcılığa sahip bir kitap. Tek keşkem; yazar sayfa sayısı az tutmasa ve Balthasar'ın ormanda yaptığı gezintileri, Prosper Alphanus'un evindeki araştırmaları, peri Rosabelverde'nin büyülerini daha uzun uzadıya anlatsaydı ve bu büyülü ülkenin içine daha çok girmemize olanak sağlasaydı.

Peki ya bu hilkat garibesi denilen Zaches nasıl biri? Hoffmann'ın anlatımına göre; iki karıştan bile küçük, kafasının yanında kolları varmış gibi gözükecek kadar boyunsuz ve iki adet tele benzeyen bacaklara sahip birisi. Peri Rosabelverde'den bahşedilen büyü sayesinde bu dış görünüşünün negatif etkilerinden kurtulmayı başarıyor. Ancak yazarın ona wechselbalg olarak hitap ettiği gerçeğini değiştirmiyor. Wechselbalg, Ortaçağ Avrupa'sında kötü ruhlar ya da cinlerin yeni doğum yapmış kadının sağlıklı bebeğini alıp yerine çirkin bir bebek bırakmaları anlamına gelir.

Zaches hiç bu şekilde doğmasaydı yine de bu kadar kötü biri olur muydu? Veya bu fiziksel özellikleriyle masal boyunca elde ettiği başarıları elde edebilir miydi? İşte, dış görünüş hayattaki adımlarımızda bir duvar gibi önümüzde duruyor. Peri her ne kadar onun görünüşünü insanlar üstünde değiştirse de, Zaches'ın ölümü kendi fiziksel özelliklerinden oluyor. Foyası ortaya çıktığında kaçmaya çalışırken ince ve kısa bacakları birbirine dolanıp bir çanağın içine tepetaklak düşüyor. Hoffmann ise bu ölüm şeklini mizahi bir şekilde anlatıyor.

"Nefes almasının imkansız olmasından dolayı ölmüş, bu imkansızlığa da bakanın tepetaklak içine daldığı ortam, humor yol açmış. Diyebilirim ki, bakan böylelikle humoristik bir ölümle bu hayattan ayrılmış oluyor."

Latince sıvı anlamına gelen humor kelimesini, her iki cümlede de, aynı zamanda mizah anlamıyla da kullanarak bir kelime oyunu yapıyor. Yazar, Zaches'in yaptıkları her ne kadar kötü olsa da onun ölümüne üzülemeden gülmemizi sağlıyor.