Yarım Kalmışlık Sendromu (ZeigarnikEtkisi)

Zeigarnik etkisi tamamlanmamış, bölünmüş veya yarım kalmış görevlerin ya da yaşanan olayların tamamlananlara göre daha kolay bir şekilde hatırlanmasını ifade eder. Gelin bu etkinin tarihine ve çıkış çalışmalarına bir bakalım.

Rus psikolog ve psikiyatrist Bluma Wolfovna Zeigarnik tarafından geliştirilen Zeigarnik etkisi, ilginç bir iilham kaynağına sahipti: garsonlar!

1920'li yılların başında Bluma Zeigarnik içlerinde Bluma Zeigarnik'in doktora tezi danışmanı ve pozitif psikolojinin kurucus olan profesör Kurt Kewin'in de yer aldığı bir grup psikolog ile birlikte, Berlin Üniversitesi'ndeki bir restorana yemek yemeye gittiler. Restoranda bir garson siparişleri alıyordu, garsonun davranışları ve siparişlere olan yaklaşımı grubun dikkatini çekti çünkü garson siparişleri bir kağıda yazmak yerine aklında tutuyordu. Garson servis süreci tamamlanana kadar siparişleri başarıyla hatırlıyordu. O zamanlar bir doktora öğrencisi olan Bluma Zeigarnik garsona bunu nasıl başardığını sordu. Garson siparişlerini aklına yazıp yemekleri kişilere verdikten sonra bu mental notları zihninden sildiğini söylemiştir. Bu yetenek ilgisini çeken Zeigarnik ve hocası Kurt Kewin, bu olgu üzerine deneyler yapmaya karar verdiler.

Zeigarnik restoranda yaşadığı bu olaydan sonra bazı deneyler geliştirdi. Deneye katılan kişilerden laboratuvarda boncuk dizmek, bulmaca çözmek, matematik problemi tamamlamak gibi ortalama 20 basit görevi tamamlamaları istendi.

Deney boyunca katılımcılar, bazı görevleri yaparken kesintiye uğratıldı ve bazı görevleri de kesintiye uğramadan tamamladılar. Bu deneydeki amaç katılımcıların hatırlama yeteneği açısından tamamlanan görevler ile kesintiye uğrayan görevler arasında fark olup olmadığını görmekti. Daha sonra katılımcılara, deney sırasında tam olarak hangi etkinlikleri yaptıkları soruldu. Katılımcıların yarıda kesilen görevleri, tamamladıkları görevlere göre yaklaşık %90 daha fazla hatırladığı sonucuna ulaşıldı.

Zeigarnik yaptığı deney ve incelemelerin sonucunda yetişkinlerin kesintiye uğrayan görevler için bir tür "bellek avantajına" sahip olduğunu buldu. Çocuklarda yapılan deneylerin sonucunda çocukların da tamamlanmamış görevleri tamamladıkları görevlere göre ortalama 2 kat daha sık hatırladığını raporladı.

Zeigarnik'in bu etki ile ilgili açıklaması, bir göreve başlayan kişinin onu tamamlama ihtiyacı hisstemesiydi. Eğer tamamlanması engellenirse zihin gergin bir durumda kalmaktaydı ve bu durum stres yaratarak tamamlanmamış görevin bellekte yer tutmasına neden oluyordu. Bu sayede tamamlamadan önce görevin kesintiye uğraması, göreve özgü bir gerilim sebebiyle bilginin daha uzun süre bellekte tutulmasına yol açtığını ileri sürdü.

Günümüzde Zeigarnik etkisi farklı sektörlerde oldukça popülerdir ve yaygın olarak kullanılır.

Zeigarnik etkisi, dizilerin en heyecanlı yerinde bölümün bitirilmesi ve "Devam Edecek..." sözleriyle kesintiye uğratılmış bir olay örgüsünü yarım bırakarak devam hissini yaratmakta kullanılır ve insanların yeni bölüm gelene kadar olacakları merak edip yeni bölümü izlemeleri için teşvik edici bir durum haline gelir.

Zeigarnik etkisinin kullanıldığı bir başka sektör dijital dünyadır. Siteyi ziyaret etme sıklığını artırmak, insanları bir görevi tamamlamaya motive etmek ve insanların ürünlere tekrar gelmesini sağlamak için kullanılır. Haber siteleri ve blogalar büyük içeriği küçük parçalar halinde sunarak gerçek içeriğe ulaşmak için bir kısmını göstererek bu etkiyi kullanırlar. "..." ve "devamı için" gibi yönergeler ile okuyucuya içeriği henüz bitirmediğini gösterir ve bu sayede okuyucuda ilgi uyandırır. İçgüdüsel olarak bu görev tamamlanmak istendiği için, okuyucular bu seçeneklere tıklayıp asıl siteye ulaşırlar ve sitelerin tıklanma sayısı artmış olur.

Zeigarnik etksi bazı yazarlar tarafından da kullanılmaktadır. Örneğin Charles Dickens, Oliver Twist adlı eserinde bu etkiyi kullanarak insanları heyecanda bırakmıştır ve sonra ne olduğunu merak eden okuyucular seryie devamlılık göstermiştir. Dergilerde de bu etki kullanılır ve insanlar bir sonraki sayıyı alması için motive edilir.