Toplumsal Mobilite

Mobilite hareketliliğe işaret eder. Toplumsal mobilite ise herhangi bir toplumsal tabakalaşma sistemi içerisinde birey ve grupların farklı konumlar arasındaki hareketini ifade eder. Bu hareketlilik bireyin konumu ve statüsünde açık bir değişime karşılık gelir.

Mobilite bir yandan yukarı ve aşağı hareketle sınıflandırılırken, öte yandan kuşaklar arası mobiliteyi, kuşak içi mobiliteden ya da kariyer mobilitesinden ayırmak da geleneksel bir tutum oluşturur. Kuşaklar arası mobilite kişinin aile kökeni ile kendi sınıf ya da statü konumu arasındaki değişikliğe atıfta bulunurken, kuşak içi mobilite bireysel kariyer serüveninde yaşanan değişikliğe göndermede bulunur.

Bir toplumun ne kadar katı ve geleneksel yapılar içinde kilitli olduğunu analiz etmede toplumsal mobilitenin miktarı önem teşkil eder. Yüksek derecede toplumsal hareketlilik sınıfların akışkanlığı nedeniyle sınırları çizmeyi zorlaştırır. 

Mobilite Türleri: Yatay Hareketlilik ve Dikey Hareketlilik

Yatay hareketlilik, sosyal sınıftan ziyade mesleki anlamda bir pozisyonun değişimini ifade ederken dikey hareketlilik ise sosyal sınıf içerisinde oluşan bir değişikliği içerir ve bu değişim yukarı ya da aşağı yönde olabilir. Örneğin toprak sahibi bir aristokratın elindeki her şeyi kaybetmesi sistemde aşağı doğru bir hareketlilik göstermesine neden olur.

İki Farklı Perspektif

Toplumsal mobilite incelemelerinin Karl Marx ve John Stuart Mill`in 19.yy ortalarındaki yazılarına ve Vilfredo Pareto ile Pitirim Sorokin`in 20.yy başlarındaki önemli katkılarına kadar uzanan bir sosyolojik soyağacı vardır. Bu anlamda toplumsal mobiliteyle ilgili modern literatürü iki farklı araştırma programı bağlamında ele alabilmek mümkündür. Bir tarafta mobiliteyi, bireylerin gelir, eğitim başarısı veya sosyo-ekonomik prestije göre sıranalabildiği toplumsal hiyearşi temelinde ele alan araştırmacılar; diğer tarafta ise emek piyasaları ve üretim biçimleri içinde hüküm sürmekte olan ilişkilerle tanımlanmış statüleri kapsayan ve bunları sınıf bağlamında ele alan araştırmacılar vardır.

Sanayi Toplumları ve Mobilite

Pek çok çalışmada sanayi toplumlarında giderek homojen bir hal alan, orta sınıfın büyüdüğü, açık liberal modele net biçimde ifade edilmeyen bir bağlılık sergilenmiştir. Bu yönüyle söz konusu araştırmalar ileri sanayileşmiş ekonomilerdeki yapısal değişikliklerin daha fazla üst kat oluşturduğunu ve böylece işçi sınıfı kökenli bireylerin yukarıya doğru toplumsal mobilite fırsatlarını çoğalttığını ileri sürme eğiliminde olmuşlardır.

Mobiliteye İlişkin Yaklaşımlar

John Urry, mobiliteyi beş türe ayırır: Nesnelerin hareketliliği, bedensel hareketlilik, hayali hareketlilik, sanal hareketlilik ve iletişimsel hareketlilik. L. Fortunati ve S. Taipale daha sonraları birey ve insan vücüdünü referans alarak bir tipoloji geliştirdiler: Makro-mobiliteler, mikro-mobiliteler, medya hareketliliği ve cisimsiz hareketlilik arasında ayrım yaparlar. Kategoriler tipik olarak birbirini dışlamaz ve birbirleriyle ilişkili kabul edilir.

Kaynak:

Marshall G. Sosyoloji Sözlüğü ( çev. Osman Akınbay, Derya Kömürcü) Ankara, 2021 Bilim ve Sanat Yayınları

Simply Psychology. (n.d.). Social mobility definition. Retrieved February 17, 2025, from https://www.simplypsychology.org/social-mobility-definition.html

Britannica. (n.d.). Social mobility. Retrieved February 17, 2025, from https://www.britannica.com/topic/social-mobility